ΑΜΦΙΒΟΛΙΑΣ ΕΓΚΩΜΙΟ

Να αμφιβάλλουμε…

«Να νομίζουμε.

Πάση θυσία.

Ούτε στιγμή να ξέρουμε.

Να νομίζουμε.»  Κική Δημουλά

Πριν από αρκετά χρόνια ο μεγάλος Γερμανός ποιητής Bertholt Breht  στο υπέροχο ποίημά του «Εγκώμιο της Γνώσης» , τονίζει την αξία της αμφιβολίας και προτρέπει στη γνώση με τους στίχους:

Μην ντρέπεσαι να ρωτήσεις, Σύντροφε!

Μην αφεθείς να πείθεσαι

μάθε να βλέπεις συ ο ίδιος!

Ό,τι δεν ξέρεις ο ίδιος

καθόλου δεν το ξέρεις.

Έλεγξε το λογαριασμό

εσύ Θα τον πληρώσεις.

Ψάξε με τα δάχτυλα κάθε σημάδι

Ρώτα: πώς βρέθηκε αυτό εδώ.

Ορισμένοι θεωρούν ότι οι Φυσικές Επιστήμες – κάποιοι προτιμούν τον όρο Θετικές Επιστήμες αγκαλιάζοντας και την μητέρα ίσως των Επιστημών, τα Μαθηματικά- καλύπτουν τον επιστημονικό χώρο των απόλυτων αληθειών, των επιβεβαιωμένων δογμάτων , νόμων και αξιωμάτων, που δεν επιδέχονται πλέον αμφισβήτησης δεδομένου ότι έχουν περάσει από το ψιλό κόσκινο  της πειραματικής απόδειξης.  Η άποψη αυτή , και ας μου συγχωρεθεί η βεβαιότητα, είναι απολύτως λανθασμένη. Αυτό που αποκαλούμε σήμερα ΓΝΩΣΗ δεν αποτελεί παρά ένα φωτογραφικό στιγμιότυπο των συσσωρευμένων γνώσεων. Δίχως αμφιβολία αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη της Τιτάνιας προσπάθειας της ανθρωπότητας να απαντήσει σε αναπάντητα ερωτήματα και να χαράξει νέους δρόμους έρευνας σε παρθένα εδάφη  της γνώσης. Δεν παύει όμως η Γνώση να αποτελεί μια εύπλαστη ύλη που διαρκώς διαμορφώνεται και διογκώνεται. Η μοιραία αυτή προσπάθεια  μάλλον δεν έχει τέλος. Για κάθε ερώτημα που απαντάται από την Επιστήμη , δέκα νέα δημιουργούνται σαν κεφαλές Ύδρας. Αυτό το γνωρίζει ο Άνθρωπος, αλλά η έμφυτη περιέργεια τον ωθεί να μετατοπίζει τα «όρια του φράκτη» στο αιώνιο κυνήγι της απόλυτης(;) αλήθειας.

Παγιωμένες αντιλήψεις χιλιάδων χρόνων, έχουν καταρρεύσει, αμμώδεις πύργοι γκρεμισμένοι από τα ορμητικά κύματα  επιστημονικών ανακαλύψεων. Δεκάδες τα παραδείγματα.

Κάποτε το «λογικό» ήταν ότι Γη ήταν επίπεδη. Ποιος τρελός θα ισχυρίζονταν ότι η Γη ήταν μια σφαίρα στην οποία οι «αποκάτω άνθρωποι» περπατούσαν δίχως να πέφτουν; Η άποψη αυτή κλονίστηκε από απλές παρατηρήσεις. Ένα καράβι που έρχεται από μακριά αρχικά μας αποκαλύπτει το κατάρτι του και μετά «αναδύεται» σταδιακά. Έτσι ο Αναξίμανδρος προχώρησε λίγο περισσότερο την εικόνα της Γης-επίπεδης σκάφης του Αναξιμένη (Μιλήσιοι Φιλόσοφοι και οι δύο) και θεώρησε τη Γη σαν ένα κύλινδρο. Επίσης ο Αριστοτέλης παρατήρησε ότι η σκιά της Γης στο φεγγάρι ήταν κυκλική και όχι επίπεδη. Ο Πυθαγόρας ήταν βέβαιος για την σφαιρικότητα της Γης , αλλά πρώτος ο μεγάλος Γεωμέτρης Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (276-194 π.Χ.) μέτρησε με απλό και μεγαλοφυή συνάμα τρόπο την περίμετρό της, την οποία υπολόγισε σε 250.000 στάδια, ή 46.250 χιλιόμετρα, πολύ κοντά στις πραγματικές της διαστάσεις.

«Κι’ όμως γυρίζει» φέρεται να είπε για τη Γη ο Γαλιλαίος, αναπτύσσοντας την αιρετική για την εποχή άποψη ότι ο Ήλιος και όχι η Γη, αποτελεί το σταθερό σημείο αναφοράς στο ηλιακό μας σύστημα, μπροστά στην τρομερή Ιερά Εξέταση.

Να αναφερθούμε στο χρόνο; Πόσοι, ακόμη και στις μέρες μας, δεν τον θεωρούν μέγεθος σταθερό που κυλάει θλιβερά μονότονα και με το ίδιο ρυθμό για τον Κινέζο και τον Ευρωπαίο. Η μεγαλοφυΐα του Einstein προκαλεί την μεγάλη ανατροπή στην αντίληψη αυτή. Ο χρόνος αγαπητοί μου διαστέλλεται και συστέλλεται και το πλέον εξωφρενικό εξαρτάται και από τον παρατηρητή, δηλαδή τον «χρονομέτρη».

Ακόμη και θεμελιώδη λογικά αξιώματα μπαίνουν σε διαδικασία αμφισβήτησης, στη τεχνολογικά απογειωμένη εποχή μας. Μέχρι τώρα γνωρίζαμε ότι «κάτι» ή είναι, ή δεν είναι, όπως μαθαίναμε από τους νόμους της λογικής στο γυμνάσιο. Δεν μπορεί δηλαδή ένα ζώο να είναι ταυτόχρονα και ζωντανό και νεκρό ή το γάλα που πίνουμε να είναι καυτό και κρύο συνάμα.  Η αινιγματική κβαντομηχανική όμως δέχεται μία κατάσταση δίχως να απορρίπτει την αντίθετή της υποβάλλοντας σε …απίστευτες ταλαιπωρίες τον «νεκροζώντανο» γάτο τουSchrodiger που θαυμάσια ο δύστυχος μπορεί να είναι ταυτόχρονα και ζωντανός και νεκρός σε ένα κλειστό κουτί. Το μαρτύριο του γατούλη και η αμμφιβολία θα λάβει τέλος, μόλις ανοίξει κάποιος μια τρύπα στο κουτί και παρατηρήσει το εσωτερικό του. Τότε ο γάτος θα ολισθήσει υποχρεωτικά προς τη μία, ή την άλλη κατάσταση, άρα θα είναι ολοζώντανος ή πτώμα! Ενδιαφέρον το νοητικό πείραμα του Schrodinger σχετικά με τη σπουδή στις κβαντικές καταστάσεις, δεν είναι έτσι;

Πριν από αρκετά χρόνια σε μια διάλεξη που παρακολούθησα αναφέρθηκαν σε ένα μεγάλο μαθηματικό του οποίου δυστυχώς δεν συγκράτησα το όνομα, ο οποίος συνήθιζε στις ομιλίες του να αναφέρει ότι «ένα και ένα ίσως δύο». Ορισμένοι θεώρησαν λογοπαίγνιο την φράση, ο ίδιος όμως εξήγησε ότι εννοούσε ακριβώς αυτό που λέει. Το βαθύτερο νόημα της ρήσης είναι ότι σήμερα γνωρίζουμε ότι «ένα συν ένα ίσον δύο», αύριο όμως είναι πολύ πιθανόν η ισότητα αυτή να έχει ανατραπεί, ή διαμορφωθεί.

Αφορμή στο εγκώμιο αυτό στην αμφιβολία, μου έδωσε μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη της κυρίας  Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα, μέσα από την οποία αντιλήφτηκα πόσα λίγα είναι αυτά που κατέχουμε σε σχέση με αυτά που αγνοούμε και κυρίως, ότι είναι αλλοίμονο πάρα πολλά αυτά που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε αλλά τελικά τα αγνοούμε.  Παραθέτω δύο αποσπάσματα από την συνέντευξη που έδωσε στον ιστορικό τέχνης Δημήτριο Σκαλίγκο  ( Ελευθεροτυπία 13/8/11).

Απόσπασμα πρώτο: « …. Η ζωή των δούλων ήταν πολύ δύσκολη στην αρχαία Ελλάδα. Ας σκεφτούμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες οι άνθρωποι αυτοί δούλευαν στα ορυχεία του Λαυρίου. Ψυχαγωγούς λέγανε τότε τις τρύπες από τις οποίες ο ψυχρός αέρας κατευθύνονταν στις αποπνικτικές στοές του ορυχείου. Η ευεξία και η χαρά των ανθρώπων μέσα στη γη ήταν τέτοια  από τον φρέσκο αέρα, ώστε η λέξη ψυχαγωγία απέκτησε το νόημα που έχει στις μέρες μας.»Σχόλιο: Προσωπικά νόμιζα ότι η λέξη ψυχαγωγία προέρχονταν από το ψυχή + άγω, ή ψυχή +αγωγή, κάτι που επιβεβαίωσα καταφεύγοντας στο λεξικό ελληνικής γλώσσας του Μπαμπινιώτη. Η ερμηνεία της κυρίας Λαμπράκη, αναμφίβολα λογική με έκανε να αμφιβάλλω. 

Απόσπασμα δεύτερο: « -Δ.Σ: … Αφού ωραίο ετυμολογικά σημαίνει αυτό που είναι στην ώρα του.    -Μ.Λ.: Μπράβο, το είπες πολύ καλά. Ωραίοι στην αρχαία Ελλάδα λέγονταν οι νέοι που ήταν «εις ώραν γάμου». Ο ωραίος νέος ήταν μεταξύ είκοσι και εικοσιπέντε ετών και ήταν καλός, είχε δηλαδή κάλλος, ομορφιά » Σχόλιο: Αγνοούσα εντελώς την ετυμολογία της λέξης ωραίος και δεν αμφέβαλλα ότι το καλός είχε σχέση με την ψυχική καλοσύνη και όχι την εξωτερική ομορφιά.

Ε, λοιπόν , καθημερινά βιώνουμε στιγμιότυπα υποκειμενικών εμπειριών, , κατέχουμε στιγμιότυπα γνώσης, αποτελούμε στιγμιότυπα ζωής.